Architektura Wilna
w twórczości Ignacego Pinkasa

spotkanie – 4 września 2022

19 kwietnia 1929 roku Zakłady Artystycznej Litografii Aureliusza Pruszyńskiego w  Krakowie opublikowały tekę Wilno autorstwa Ignacego Pinkasa. Była to limitowana (w stu egzemplarzach liczbowanych) edycja przeznaczona dla koneserów grafiki i miłośników zabytków Wilna. W introligatorskiej tece zamkniętych zostało dziesięć barwnych widoków odbitych na delikatnej bibułce. Na dwóch widać ogólne ujęcia miasta – jego panoramę, z dominującą sylwetką gotyckiego kościoła, oraz szeroki kadr na łagodne zakola Wilii. Kolejne przedstawiają charakterystyczne zabytki. Są to przede wszystkim budynki sakralne: Ostra Brama, klasztor bernardynów, katedra oraz kościół świętego Kazimierza patrona Polski i Litwy. Nie brak tu również miejskich zaułków czy wąskiej ulicy w dzielnicy żydowskiej. Niektóre z miejsc są jakby uśpione i opustoszałe,  na innych postacie subtelnie wtapiają się w kadr – jak samotna kobieta z dzieckiem na ręku, idąca w stronę Ostrej Bramy, skupieni na modlitwie pątnicy klęczący pod kaplicą albo dyskutujący przechodnie na uliczce w getcie. Większość kompozycji zbudowana jest z intensywnych plam barwnych, które wyśmienicie harmonizują z subtelnym rysunkiem detalu. Grafiki nasycone są światłem, widać na nich soczyste, przepełnione blaskiem słońca, żółto-pomarańczowe ściany kamienic, złociste bliki na koronach drzew, trawnikach, skwerach i brukach, malowniczo podkreślone detale fasad świątyń oraz ceglane wątki gotyckich murów.

Technika litografii charakteryzuje się miękkością, łączy w sobie rysunek kredką ze szkicem malarskim, jest subtelna i swobodna. Idealnie sprawdza się jako samodzielna dyscyplina plastyczna, jak i jako technika reprodukcyjna. W tym przypadku możemy powiedzieć, że jest jednym i drugim. Te dziesięć plansz przygotowanych zostało na podstawie licznych szkiców malarskich i gotowych obrazów, jakie artysta wykonał w 1928 roku, podczas swojego drugiego pobytu w Wilnie. Niektóre z nich mają wierne pierwowzory malarskie, przechowywane obecnie w Muzeum Regionalnym w Jaśle. Kilka obrazów z cyklu impresji wileńskich artysta podarował marszałkowi Józefowi Piłsudskiemu. Zaś słowa wodza wspominającego dzieciństwo nad Wilią wpisane zostały w dodatkową kartę teki – szary papier z konturowym zarysem fasady Uniwersytetu Wileńskiego.

Grafiki Ignacego Pinkasa to nie jedyny zespół widoków Wilna wykonany i opublikowany w tym czasie.  W 1917 roku, nakładem Verlag Zeitung der 10. Armee, wydany został zestaw dwunastu barwnych widoków miasta autorstwa niemieckiego malarza i grafika Alfreda Hollera (1888–1954). Siedem lat później ukazało się Stare Wilno w akwafortach J. Hoppena. Teka I, a kolejne dwie w roku 1925 i 1927. Jerzy Hoppen (1891–1969) był twórcą tzw. wileńskiej szkoły graficznej okresu międzywojennego, a po 1945 roku kierował zakładem grafiki na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Wspomnieć należy, że spośród licznych studentów profesora wielu utrwalało ich ukochane miasto w swoich pracach. Także fotografowie chętnie sięgali po wileńskie plenery, wspomnieć należy tutaj działającego jeszcze w XIX stuleciu Abdona Korzona czy mistrza Jana Bułhaka, dokumentującego to miasto w latach 1919–1939.

Sam Ignacy Pinkas Wilnem zachwycił się dwukrotnie – w 1919 i 1928 roku. Oprócz artystycznego natchnienia, znalazł tu także miłość swego życia – Marię Kazanowiczową z Koców. O twórczych inspiracjach, o pięknie grodu nad Wilią utrwalonym w Pinkasowskich dziełach porozmawiamy podczas niedzielnego wrześniowego spotkania. Zapraszam.

Kinga Kawczak

Muzeum Historyczne w Bielsku-Białej – Fałatówka w Bystrej, ul. Juliana Fałata 34
niedzielne spotkania dyskusyjne, godz. 10.00:

• 4 września 2022 – Architektura Wilna w twórczości Ignacego Pinkasa, prowadzenie Kinga Kawczak

dojazd we własnym zakresie linią nr 57,
z dworca autobusowego w Bielsku-Białej odjazd o godz. 9.40, powrót z Bystrej godz. 12.19