Dział Historii od początku swego istnienia gromadzi dokumenty cechowe Bielska i Białej, datowane od XVI do XX wieku (przywileje, księgi cechowe, statuty, rejestry członków, świadectwa wyzwolin), dokumenty dotyczące regionu, od XVIII do XX wieku (moralności, wyznaniowe, zaświadczenia szkolne, kontrakty kupna-sprzedaży gruntów, akta magistrackie), materiały dotyczące organizacji społecznych, instytucji społeczno-kulturalnych działających na terenie Bielska, Białej i regionu w XIX i XX wieku (Teatr w Bielsku, Stowarzyszenie Byłych Wojskowych w Białej, Stowarzyszenie „Czytelnia Polska” w Białej, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, Stowarzyszenie „Bilitia Schlaraffia”) oraz czasopisma z XIX i XX wieku. Bogato prezentuje się dokumentacja ikonograficzna miast Bielska i Białej w postaci kart pocztowych i widokówek z XIX i XX wieku.

Na szczególną uwagę zasługuje kolekcja dzieł kartograficznych, zawierająca najstarsze atlasy, mapy i plany. Interesujące są dwa klocki, które zawierają około 170 ręcznie kolorowanych map datowanych od XVI wieku.

Dużą wartość historyczną, a także artystyczną posiada kolekcja fotografii z lat 1860-1939, pochodząca z atelier fotograficznych Bielska i Białej.

Liczną grupę w Dziale stanowi numizmatyka i medalierstwo. Numizmatykę reprezentują monety starożytne (I wiek p.n.e.-IV wiek n.e.), polskie i śląskie (XI-XVIII wiek), współczesne pamiątkowe oraz zbiór banknotów zastępczych Górnego Śląska i Ziem Odzyskanych z lat 1916-1948. Natomiast w zbiorach medali najliczniejsze są medale polskie bite z okazji wydarzeń historycznych, politycznych, na cześć wybitnych osób oraz medale śląskie.

W zbiorach licznie prezentowana jest falerystyka (XIX i XX wiek) w postaci odznaczeń, odznak, emblematów organizacji wojskowych, paramilitarnych, oddziałów polskich, a także zaborczych (Austro-Węgry).

W Dziale znajdują się też tłoki pieczętne cechowe, pieczęcie miejskie (także na dokumentach) z okresu XVI-XX wieku. Gromadzone są tu również sztandary organizacji politycznych i społecznych, działających na terenie miasta i regionu.

Dział zbiera materiał archiwalny związany ze słynnym polskim akwarelistą Julianem Fałatem (1853-1929) w postaci bogatej korespondencji, dokumentacji fotograficznej, dyplomów i odznaczeń.

Z okresu historii najnowszej Dział kolekcjonuje pamiątki związane z działalnością Solidarności na Podbeskidziu w latach osiemdziesiątych (czasopisma, książki, ulotki, plakaty itd.).