Krótka historia druciarstwa

Zdobienie jajek siecią z drutu było związane z istnieniem wyjątkowego rzemiosła – druciarstwa, które jest zjawiskiem unikatowym w historii Słowacji. Geneza tego rzemiosła nie została jeszcze zbadana. Wiadomo, że powstało ono na górzystych terenach północno-zachodniej Słowacji, jako dodatkowe zajęcie zarobkowe tamtejszej ludności. Pierwsze pisemne wzmianki o druciarstwie pochodzą z XVIII wieku, przyjmuje się jednak, iż powstało ono zdecydowanie wcześniej. Ważną rolę przy jego powstaniu odegrała znajdująca się na Śląsku huta metali, gdzie produkowano tani drut, który mieszkańcy Kysúc zaczęli wykorzystywać w nowatorski sposób.

Pierwsi druciarze naprawiali lub wzmacniali miękkim drutem narzędzia gospodarcze oraz oplatali drucianą siecią uszkodzone naczynia gliniane. Z czasem miękki drut zastąpiono twardym, nadającym się do produkcji drobnych przedmiotów użytkowych, takich jak: pułapki na myszy, narzędzia do czyszczenia fajek, sprzęty kuchenne, koszyki, miski, podstawki pod garnki, wieszaki i wiele innych. Dzięki doskonałym właściwościom oraz powszechnej dostępności materiału, druciarstwo zyskało popularność, a liczba druciarzy wzrastała. W połowie XIX wieku druciarze zaczęli rozszerzać swój asortyment o wyroby z blachy. Wtedy omawiane tu rzemiosło było rozpowszechnione w 150 miejscowościach w północno-zachodniej Słowacji i trudniło się nim około 10 000 osób. Dzięki rosnącej konkurencji druciarstwo stopniowo rozpowszechniło się prawie na wszystkich kontynentach. Najlepsze warunki do rozwoju druciarze znaleźli w USA i Rosji. Za granicą zakładali warsztaty, z których wiele przeksztaciło się później w nowoczesne manufaktury oferujące niezwykle szeroki asortyment produktów.

Jajka malowane drutem

Jajka "malowane drutem" są wyjatkowym wyrobem druciarzy. Nie istnieją prawie żadne źródła pisane, które wyjaśniłyby okoliczności ich powstania. Na podstawie kilku krótkich wzmianek w literaturze i paru zanotowanych wspomnień ludzi, wiadomo jedynie, że jajka zdobione drutem były w ostatnim dwudziestoleciu XIX wieku powszechnym elementem wielkanocnych targów w Wiedniu. Później produkowano je w warsztatach druciarskich w Niemczech, Austrii i Rosji.

Początkowe wzory drucianych sieci, którymi rzemieślnicy w przeszłości ozdabiali jajka, nie są znane. Przypuszczamy, że wzorowano się na tradycyjnych sposobach drutowania naczyń glinianych i szklanych, czyli stosowaniu regularnej kwadratowej lub romboidalnej siatki. Powodem, dla którego oplatanie jajek nie stało się wszechobecnym zjawiskiem, był prawdopodobnie fakt, iż praca ta wymagała nadzwyczajnej cierpliwości, czasu i ostrożności, biorąc pod uwagę kruchość skorupki jajka oraz twardośÄ‡ drutu. Oplatanie jajek drutem, było w przeszłości domeną mężczyzn, natomiast malowanie – domeną kobiet. Tradycja zdobienia jajek drutem zaczęła stopniowo słabnąć po pierwszej wojnie światowej wraz z zanikiem zawodu druciarza; po drugiej wojnie światowej stała się praktycznie nieznana.

Wzmianki o zdobieniu jajek drutem pojawiły się w literaturze o pisankach dopiero w latach 70. XX wieku wraz z fotografiami odrutowanych jajek przedstawiających dwa podstawowe wzory. Na ich podstawie dr Hana MaÅ™íková, która zajmowała się prowadzeniem kursów tradycyjnego rzemiosła ludowego w Pradze, zrekonstruowała starą technikę i zaczęła jej uczyć. Później technikę tę rozwinął jej praski uczeń Petr Musil, który stworzył kilka nowych wzorów. Na Słowacji największy wpływ na popularyzację starej techniki zdobienia, miała wystawa Petra Musila i jego przyjaciół w Zamku w Budziatynie w roku 1993. Tutaj również prezentowali swoje prace słowaccy artyści – druciarze: Štefan Mlich, Viktor Benko-Gríter oraz Ladislav Mikulík. Wystawa zainspirowała wielu artystów ludowych oraz rzemieślników, którzy zaczęli rozwijać tradycyjną technikę oraz wzbogacać ją własnymi pomysłami. Obecnie w ten sposób zdobi jajka ponad dwudziestu twórców, a Muzeum Poważskie posiada w swoich zbiorach około 450 sztuk drutowanych jajek wykonanych przez czeskich i słowackich rzemieślników.

Twórcy

Współcześni rzemieślnicy, używają przede wszystkim technik zbliżonych do tych, które są wykorzystywane przy produkcji koronek. Druciane sieci zawierają tradycyjne elementy zdobnicze – figuralne i roślinne – oraz motywy nowoczesne: abstrakcyjne, geometryczne. Najpopularniejsza technika wyplatania, wykorzystywana w przeszłości i obecnie, wywodzi się z produkcji koronek igłowych.

Za pomocą tej techniki Valéria Pavelová tworzy geometryczne, ozdobne wzory. Mária Porubčanská i Monika Porubčanská łączą tradycyjne sieci kwadratowe i technikę zbliżoną do tej wykorzystywanej przy produkcji koronek igłowych. Specjalnością Ľubicy Kullovej jest centralnie zamieszczony motyw dekoracyjny w formie drucianego obrazka. Do tworzenia nowych motywów zdobniczych technikę nawiązującą do igłowych koronek wykorzystują: Blažena Kriváková i Erika Majerská. Jajka Františki VišÅˆovskiej wyróżniają się ze względu na małe koraliki wplatane w drucianą sieć. Wyłącznie stare techniki oraz ornamenty, takie jak serca, pasy, gwiazdy, spirale lub motywy faliste znajdziemy u Miroslava Kalmana. Dla Viktórii Javorovej charakterystyczne jest mieszanie technik i wykorzystywanie abstrakcyjnych, geometrycznych motywów. Ciekawą technikę szydełkowanego łańcuszka wykorzystała w swojej pracy Eva Chripková. Do unikatowych wyrobów można zaliczyć prace Ľuboša Škulca. Oprócz zastosowania siatki drucianej, autor dodatkowo zdobi jajko miniaturami malowanymi temperą, przedstawiającymi motyw pejzażowy. Na specjalną uwagę zasługują zwłaszcza te prace artysty, które oplata gęsta sieć z bardzo cienkiego drutu. Wykonane są one techniką wyplatania wiklinowych koszyków. Artysta Štefan Mlich do zdobienia swoich prac wykorzystuje abstrakcyjne, roślinne oraz zoomorficzne ornamenty. Wyroby Ladislava Mikulíka zadziwiają szczególnie swoją lekkością. Niecodzienną kombinację surowców – kamyczków, cienkiej blachy, ocynowanego, nierdzewnego drutu – wykorzystuje przy zdobieniu jajek Mária Krajčova.

Zdobienie jajek drucianymi splotami to praca, którą można wykonać wyłącznie ręcznie. By delikatna skorupka nie pękła, rzemieślnicy wykorzystują cienki, miękki, najczęściej miedziany, mosiężny lub ocynkowany drut. Do ozdobienia jednego jajka prostym wzorem wykorzystuje się od 3 do 5 metrów drutu, a praca trwa około 20 minut. Przy bardziej skomplikowanych wzorach zużywa się nawet 20 metrów drutu i praca trwa ponad 25 godzin. Rarytasem jest jajko Ľuboša Škulca z gęstym koszykarskim splotem, nad którym artysta pracował 200 godzin.

Jajka zdobione drutem należą do najciekawszych pod względem estetycznym wytworów sztuki ludowej na Słowacji. Każde jajko jest unikatem, który mówi o zręczności twórcy oraz jego wyjątkowej wrażliwości artystycznej.

Kurator: Iwona Koźbiał-Grzegorzek