Zamek Książąt Sułkowskich
ul. Wzgórze 16
43-300 Bielsko-Biała

Wystawa przygotowana przez Muzeum wpisuje się w uroczystości związane z 80. rocznicą napaści Niemiec i ZSRR na Polskę. Przedstawia muzealia z epoki ze zbiorów Działu Historii uzupełnione kilkoma z Działu Sztuki i Rzemiosła Artystycznego oraz Starej Fabryki.
Kurtka munduru wyjściowego żołnierza 3. Pułku Strzelców Podhalańskich, stacjonującego w Bielsku, wraz z czapką wyjściową, kapeluszem i hełmem bojowym polskim z okresu międzywojennego, wprowadzają w klimat zbliżającej się wojny. Atmosferę wojskową podtrzymują regulaminy wydawane przez Ministerstwo Spraw Wojskowych.
Pamięci zawartej w prasie polskiej i niemieckiej, fotografiach, pismach, mapach, drukach ulotnych i innych pamiątkach początkowego okresu wojny nie sposób przecenić. Prezentowane są m.in. czasopisma polskie z miesięcy poprzedzających wybuch wojny, jak i z okresu kampanii wrześniowej: „Echo Beskidzkie” wydawane w Bielsku (dawne „Zjednoczenie Śląskie”) z 15 marca 1939 r.; „Goniec Warszawski” z 15 marca i z 3 września 1939 r.; krakowskie „Tempo Dnia” z 16 marca 1939 r.; katowicka „Polska Zachodnia” z 5 maja 1939 r., wydawany w Kielcach „Expres Zagłębia” z 31 sierpnia i 2 września 1939 r.; warszawski „Dobry Wieczór – Kurier Czerwony” z 31 sierpnia i z 4 września 1939 r.; „Kurier Zachodni” z Katowic z 2 września 1939 r.; „Gwiazdka Cieszyńska” z 3 września 1939 r.; warszawski „Express Poranny” z 4 września 1939 r.; krakowski „Ilustrowany Kurier Codzienny” z 7 października 1939 r.; „Goniec Krakowski” z 28 października 1939 r.
Lokalne ślady odnajdujemy m.in. w planach miast Bielska i Białej – jeden polski przedwojenny i drugi niemiecki okupacyjny – fotografiach z wkroczenia Niemców do Bielska i Białej 3 września 1939 r., propagandowych pismach i drukach ulotnych najeźdźcy.
Czasopisma niemieckie przedstawiają m.in. działania na frontach francuskim i wschodnim. Dopełnieniem są fotografie z obozu dla internowanych w Rumunii, z okresu tworzenia się armii polskiej we Francji oraz przedstawiające jeńców z oflagów i stalagów.
Okupacyjne gazety niemieckie wydawane dla Polaków przypominają o ich zniewoleniu informacyjnym: „Dziennik Poranny” z Krakowa z lat 1940–1941; „Ilustrowany Kurier Polski” z lutego 1942 r. z Krakowa; „Dziennik Ogłoszeń dla Ludności Polskiej” dla mieszkańców Śląska i Zagłębia z 21 i 24 kwietnia 1943 r. wydawany w Katowicach.
Świadectwa w postaci listów z obozów koncentracyjnych i jenieckich, odzienie obozowe czy oznaczenia narodowościowe obrazują politykę okupanta.
Polskie gazetki konspiracyjne reprezentują ducha walki i patriotyzmu: warszawski „Biuletyn Informacyjny” z 15 kwietnia, 2 grudnia 1943 r. i 4 maja 1944; „Polska Ilustrowana” z marca 1944 r. z Warszawy; „Małopolski Biuletyn Informacyjny” z 18 czerwca, 2 lipca i 24 września 1944 r.
Na uwagę zasługują również inne pamiątki: potwierdzenie konfiskaty radia dla Stefanii Kasperlik z Bielska z 1939 r.; skorupa granatu obronnego; hełm bojowy niemiecki; kurtka mundurowa żołnierza niemieckiego; pocztówki przedstawiające wysadzony tunel w Bielsku we wrześniu 1939 r.; rysunek nieznanego autora Katyń; niemieckie mapy – powiatu bielskiego z 1941 r., części europejskiej Rosji z 1942 r. i południowej Europy z Morzem Śródziemnym i Afryką Północną z 1943 r.; emblemat niemiecki ze swastyką (wiszący w okresie okupacji niemieckiej w budynku obecnego ZUS w Bielsku przy ul. Krasińskiego); medaliony z podobiznami Adolfa Hitlera i Hermana Goeringa z napisem Zur erinnerung an unsere befreiung (Na pamiątkę wyzwolenia); ulotki propagandowe NSDAP „Das jüdische Kamplatt” i „Churchill ins Stammbuch” z 1941 r.; zaświadczenie ze stalagu VII B jeńca wojennego Pawła Drewniaka o odebraniu 15 marek niemieckich, z 1941 r.; karta żywnościowa z Bielska dla trzech osób, wydana z okazji wesela, z lat 1939–1945; woreczek na mydło więźnia obozu koncentracyjnego; obręcz więzienna na rękę z KL Gross Rosen AL Grulich; odznaki identyfikacyjne ze stalagu XII D i oflagu VII A; niemieckie karty zakładowe; fałszywe pieczęcie niemieckie związane z batalionem Parasol, niemiecka maska przeciwgazowa; pieczęć niemiecka Wehrbezirkskommando Bielitz; pieczęć Landratury Bielskiej; pieczęć Der Leiter der Städtischen Mittelschule-Bielitz O/S; album z fotografiami, dokumentami i listami ppor. Antoniego Budnioka ur. w Czechowicach; koronka syberyjska z modrzewia (sznur paciorków służący do odmawiania określonych modlitw). Wybrane odznaczenia, odznaki i medale pamiątkowe dodatkowo uzupełniają prezentowaną ekspozycję.
Na wystawie odnajdujemy historię Bielska i Białej Krakowskiej w czasie okupacji niemieckiej z elementami życia codziennego w miastach scalonych (Biała Krakowska jako Bielitz Ost. została wcielona do Bielska) w jeden organizm miejski pod wspólną nazwą Bielitz.

Kurator wystawy: Marek Matlak
 

Obchody 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej
W ramach spotkania zapraszamy na:
3 września 2019, godzina 10.00
•    Otwarcie wystawy ‒ Bielski wrzesień. Pamięć o latach okupacji kurator ‒ Marek Matlak
•    Program muzyczno-słowny w wykonaniu Marka Mizery (fortepian) i Iwony Łuniewskiej (recytacja). Wykorzystane zostaną utwory F.Chopina, I.Paderewskiego i K.Szymanowskiego oraz teksty I. Paderewskiego.
•    Sesja popularno-naukowa, godzina 12.00
- dr Grzegorz Madej Aleksander Ludwik Sułkowski w obliczu września 1939
- dr Jacek Proszyk Zagłada Żydów z Bielska i Białej – zarys tematu
- dr Maciej Bujakowski O polską mowę pod niemiecką okupacją
- Jacek Kachel Pamięć buduje świadomość ‒ Walter König, Niemiec walczący z hitlerowcami

Wernisaż: 3 września, godzina 10.00