Niepodległa. Od Czytelni Polskiej do Rzeczpospolitej Polskiej

Marek Matlak, Jacek Proszyk

W związku z rocznicą 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę w Muzeum Historycznym w Bielsku-Białej, Zamku Książąt Sulkowskich, w salach wystaw czasowych prezentujemy wystawę pt. Niepodległa. Od Czytelni Polskiej do Rzeczpospolitej Polskiej, trwać będzie od 18 maja 2018 roku do 23 czerwca 2019 roku. Zdecydowanie większość eksponatów pochodzi ze zbiorów własnych Muzeum, które na co dzień nie są eksponowane na wystawie stałej. Kuratorami są pracownicy Działu Historii Marek Matlak i Jacek Proszyk. Ekspozycja zajmuje trzy sale w układzie chronologiczno-tematycznym. W pierwszej znajdują się eksponaty związane z okresem austriackim do czasu wybuchu I wojny światowej. W drugiej zwiedzający mogą zapoznać się z wydarzeniami, które rozgrywały się w czasie wielkiej wojny na terenie dwumiasta, regionu, jak i ówczesnych państw. Trzecia opowiada o okresie od 1918 roku do początku lat dwudziestych XX wieku. Kuratorzy wybrali na logo i motyw przewodni wystawy orzełek z koroną na czerwonym płótnie, noszony na czapkach Drużyn Bartoszowych, zwany bączkiem. Drużyny Bartoszowe utworzone zostały w 1908 roku we Lwowie. W 1912 roku stały się organizacją wojskową, a na przełomie lipca i sierpnia 1914 roku połączyły się z Polowymi Drużynami „Sokoła” pod egidą Centralnego Komitetu Narodowego – jego członkowie weszli w skład powstających polskich formacji wojskowych.

Szczegółowy opis sal wystawowych

Sala pierwsza

Zwiedzających w pierwszej sali wita sztandar Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” z Białej datowany na 1911 rok – związany z działalnością tej polskiej organizacji na terenie Bielska i Białej, lecz założonej we Lwowie w roku 1867. Po prawej stronie tuż za wejściem znajduje się tablica z tekstem wprowadzającym, a nad nią dwie plakiety z wizerunkami Tadeusza Kościuszki i księcia Józefa Poniatowskiego. Na ścianie po prawej wisi duża mapa z lat dwudziestych XX w., przedstawiającą Polskę w granicach przedrozbiorowych w 1770 roku oraz w innych ważniejszych okresach historycznych. Za nią znajduje się portret olejny Jana Zamorskiego w stroju „sokolim” – działacza Ligi Narodowej. We wnęce i centralnym punkcie sali wisi duży portret księdza Stanisława Stojałowskiego, gorącego patrioty, „budziciela ludu polskiego” i oddanego Kościołowi kapłana. Nad obrazem umieszczono fragment wiersza Adama Asnyka:

Nie pomogą próżne żale
Ból swój niebu trza polecić
A samemu wciąż wytrwale
Trzeba naprzód iść... i świecić!

Obok niego można zobaczyć fragment przemówienia Asnyka, wygłoszonego z okazji otwarcia Domu Polskiego w Bielsku. Po bokach obrazu prezentowane są reprodukcje pocztówek oraz teksty dotyczące działalności najważniejszych polskich placówek w czasach austriackich: Domu Polskiego w Bielsku, otwartego 19 października 1902 roku, i Czytelni Polskiej w Białej, pełniącej rolę pierwszej polskiej biblioteki publicznej w Białej, a także ważnego ośrodka polskości, założonej w 1868 roku i będącej miejscem spotkań organizacji patriotycznych. Obok znajdują się ramy z pocztówkami związanymi między innymi z organizacją „Sokół”, edukacją patriotyczną i motywami z powstania styczniowego. W sąsiedztwie widać zaproszenia na bale polskie, zorganizowane przez polskie organizacje narodowe w Cieszynie, Boguminie i Skrzeczeniu. W gablotce poniżej ulokowane zostały pocztówki patriotyczne „1863–1913” z motywami z listów używanych w czasie żałoby narodowej w 1861 roku, szklany przycisk do papieru z okresu żałoby narodowej po 1863 roku, medal „W półwiekową rocznicę Powstania Styczniowego 1863–1913”, a także fotografia przedstawiająca grupę aktorek Sceny Polskiej w Białej oraz wisior pamiątkowy z 1916 roku z herbem Rzeczpospolitej. Na ścianie po lewej stronie wisi z kolei mapa księstwa cieszyńskiego z 1910 roku, przedstawiającą rozmieszczenie ludności polskiej, czeskiej i niemieckiej. Obok znajdują się fotografie z wycieczki pieszej z Rudawy do Czernej, zorganizowanej z okazji poświęcenia sztandaru „sokolego” z Bytomia dnia 25 września 1910 roku, oraz członków Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, a także alegoryczny oleodruk patriotyczny pt. Polska w kajdanach z początku XX w. Poniżej, w gablotce, znalazły się: zwieńczenie sztandaru Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, broszura wydana we Lwowie w 1913 roku pt. Regulamin Musztry Piechoty Związkowej Komendy Stałych Drużyn Sokolich, guzik od munduru „Sokoła” z okresu międzywojennego, fotografia przedstawiająca chłopca i mężczyznę w strojach krakowskich, trzymających polskie godło datowane w Bielsku na 1902 rok, widokówka patriotyczna czarno-biała z napisem Niech żyje Polska i salutującym członkiem „Sokoła” przy tarczy z napisem Czołem z około 1910 roku. Ze względu na to, że Dom Polski w Bielsku, jak i Czytelnia Polska w Białej były ośrodkami, które prowadziły czytelnie i biblioteki oraz same wydawały czasopisma i druki, na środku sali, na stole pochodzącym z okresu międzywojennego, umieszczone zostały przykładowe czasopisma i druki, które mogły znajdować się we wspomnianych polskich placówkach. Na uwagę zasługuje kilka tytułów: czasopisma: „Wiadomości Polskie” (1914), „Osa. Ilustrowane pismo humorystyczno-satyryczne” (1905), „Przyjaciel Dziatek” (1906), „Poradnik Wieśniaczy” (1911), „Gwiazdka Cieszyńska. Pismo poświęcone nauce, przemysłowi, zabawie i wiadomościom politycznym” (1882–1903), „Latarnia” (1904), „Społem” (1913), „W obronie prawdy” (1910), „Skaut. Pismo Młodzieży Polskiej” (1913), „Przyjaciel Ludu. Pismo ewangelickie” (1901), „Wieniec-Pszczółka” (1911), „Niewiasta” (1911), „Cepy” (1914); broszury: „Kaplica Opatrzności Boskiej w Koniakowie”, Cieszyn 1913, „Sprawozdanie z działalności Spółki ochrony i pomocy narodowej w Bielsku oraz Spółki ochrony i pomocy narodowej, stowarzyszenie z ograniczoną poręką w Białej, towarzystw dla utrzymania w Bielsku za czas od 1 grudnia 1911 r. do 30 czerwca 1913 r.”, Biała 1913, „Wspomnienia z życia śp. ks. Stanisława Stojałowskiego”, Kraków 1921. Także kilka pocztówek, jedna przedstawiająca zabudowę przy ul. Partyzantów w Bielsku z Domem Polskim w środku z około 1910 roku, a druga z napisem Biała-Bielsko, symbolicznie ukazująca konflikt Polaków z Niemcami z początku XX w.

Sala druga

Przejście z pierwszej do drugiej sali jest symbolicznym pojawieniem się w czasie, gdy wybuchła I wojna światowa, nazwana przez ówczesnych, ze względu na swoje rozmiary i zaangażowanie prawie całego świata, wielką wojną. Szczęśliwie front ominął nasze miasto, jednak skutki i konsekwencje miały wpływ na jego funkcjonowanie. Bielsko i Biała stały się miastami uchodźców z Galicji, uciekających przed nadchodzącym frontem oraz miastami szpitali, bowiem wszystkie szkoły zamieniono na szpitale wojskowe.

W części opowiadającej o Bielsku i Białej jako miastach szpitali znajduje się metalowe łóżko z białą pościelą, na której nadrukowano pieczęcie szpitali wojskowych. Nad łóżkiem zaprezentowana została sylwetka bielskiego lekarza dr. Eugeniusza Reacha wraz z kilkoma fotografiami (pochodzącymi z prywatnych zbiorów rodziny Polaczek ) wykonanymi w szpitalu miejskim w Bielsku w 1915 roku, na których widać dr. Reacha z personelem pielęgniarskim i rannymi żołnierzami. Część wystawy dotycząca szpitali wojskowych w czasie I wojny światowej stała się pretekstem, by przybliżyć zwiedzającym zapomnianą sylwetkę tego znakomitego chirurga. Eugeniusz Reach (ur. 1877 w Pradze – zm. 1950 w Bielsku) był absolwentem Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Karola w Pradze. W 1903 roku został zaproszony do szpitala w Bielsku, gdzie od razu otrzymał tytuł pierwszego starszego lekarza chirurgii i zastępcy dyrektora szpitala. Oprócz chirurgii ogólnej, Reach był chirurgiem uszu, nosa i gardła. Po wybuchu I wojny dr Reach przeprowadzał w Bielsku wielką liczbę operacji chirurgicznych, podczas których także eksperymentował. W 1915 roku wykonał operację młodemu studentowi medycyny z Wiednia, który na froncie został trafiony odłamkiem i miał uszkodzoną żuchwę. Mięśnie się tak zrosły, że nie mógł otwierać ust, by normalnie jeść. Doktor Reach ponownie rozciął ranę i ułożył na nowo tkanki mięśni i skóry. Operacja zakończyła się sukcesem. W latach 20. dokonywał także operacji rekonstrukcyjnych nosów u ludzi chorych wenerycznie. Dr Reach był autorem pierwszego udanego cięcia cesarskiego w Bielsku. Był obok praskiego prof. Františka Buriana jednym z pionierów nowożytnej chirurgii plastycznej. Obok tej ekspozycji znajdują się fotografie

z salami chirurgii szpitala miejskiego w Bielsku przed 1914 rokiem, a u dołu widokówki przedstawiające: szpital w Bielsku (ok. 1910 i 1916), szpital w Białej przy ul. Wyzwolenia (ok. 1915), Boże Narodzenie w szpitalu w Białej (1915) oraz wojskowy szpital rezerwowy nr 2 w Bielsku na Hulance (ok. 1915), od ul. Cieszyńskiej. Obok znalazło się powiększenie pamiątkowego krzyża „Krwawej niedzieli w Karpatach, 23–24.01.1915”. Wysunięta do przodu ścianka ukazuje kolejne fotografie wojenne z żołnierzami austro-węgierskimi, a także reprodukcję medalu bielskiego Czerwonego Krzyża (rewers) i kart korespondencyjnych z pieczęciami szpitali wojskowych z Bielska i Białej, pochodzących z prywatnych zbiorów Janusza Manterysa.

Obok przygotowano wnękę, w której ułożono na podłodze walizki. Symbolizuje to ucieczkę z najbardziej wartościowym i niezbędnym majątkiem, zabieranym przez uchodźców uciekających przed nadchodzącym frontem w Galicji. W 1914 roku, z powodu ofensywy wojsk rosyjskich, które dotarły aż pod Kraków, do Bielska i Białej trafiło tysiące uciekinierów. Do Białej ewakuowano między innymi C.K. Namiestnictwo Galicyjskie ze Lwowa. To wydarzenie opowiedziane jest poprzez umieszczenie na ścianie reprodukcji z pocztówką z nadrukiem C.K. Namiestnictwa Galicyjskiego ze Lwowa – czasowo w Białej, pochodzącą z prywatnej kolekcji Janusza Manterysa. Na ścianie zawieszone są obrazy: olej na płótnie Na tułaczkę Franciszka Zitzmana (1932), akwarela Csikszereda – wypalone chaty Jakuba Glasnera (1916), exlibris Ludwiga Hesshaimera (1913) oraz grafika Starość Franza Wacika (1919). Na przeciwległej ścianie zaprezentowano grafikę Wojna Hansa Trudela (1915), afisz „Do Ludności Jeneralnych Gubernatorstw Lubelskiego i Warszawskiego!” z 1916 roku oraz mapa rosyjska wschodnich terenów działań wojennych, także z 1916 roku.

Po przeciwległej stronie drugiej sali znajdują się liczne eksponaty i pamiątki związane z wymarszem ochotników bialskich do Legionów Polskich oraz bogata kolekcja afiszy z epoki i zbiór orzełków do czapek wojskowych. Po lewej na ścianie przy wejściu zwiedzających wita powiększona reprodukcja fotografii, upamiętniającej wymarsz ochotników bialskich do Legionów Polskich pod komendą nauczyciela z Lipnika Henryka Boryczki (tzw. pierwsze powołanie), których żegnał 26 sierpnia 1914 roku przed gmachem Czytelni Polskiej w Białej Ignacy Stein – dyrektor gimnazjum Towarzystwa Szkoły Ludowej im. Adama Asnyka. Poniżej w gablocie umieszczono wydawnictwo okolicznościowe z 1930 roku pt. „Biała 1914–1919. Jednodniówka uczczenia wymarszu młodzieży bialskiej do walki o wolność ojczyzny” z wykazem imiennym ochotników z Białej i okolicy. W nim można przeczytać również o drugim powołaniu z Białej, któremu przewodził major Włodzimierz Mężyński. Następnie w tej samej gablocie zaprezentowane są: widokówka patriotyczna, przedstawiająca Józefa Piłsudskiego, odznaka pamiątkowa II Brygady Legionów Polskich (1914–1916) oraz ryngraf „Legiony Polskie 1914”.

Na ścianie obok wisi kolekcja afiszy z epoki, które są jednym z najciekawszych zbiorów w Polsce. Zwiedzający mogą zobaczyć między innymi odezwę księcia Mikołaja Mikołajewicza do Polaków (1914) oraz liczne afisze Towarzystwa „Sokół” i Koła Ligi Kobiet Naczelnego Komitetu Narodowego w Białej z lat 1914–1916, zapraszające na spotkania, wycieczki, festyny, koncerty, z których dochód przeznaczony był na upominki dla legionistów czy opiekę nad wdowami i sierotami. Na uwagę zasługują także afisze o utworzeniu Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego (1916) czy zawiadomienie polskich towarzystw w Białej z 1916 roku, informujące o uroczystym nabożeństwie z okazji ogłoszenia Królestwa Polskiego. Następnie afisz Komitetu Polskiego informujący o manifestacji na cześć ogłoszenia Państwa Polskiego i kolejny, Koła Ligi Kobiet NKN w Białej, o spektaklu Królowa przedmieścia w hotelu Pod Czarnym Orłem, z dochodami przeznaczonymi na gwiazdkę dla legionistów. Dwie gabloty ustawione wzdłuż ściany poniżej afiszy prezentują: orzełka (bączka) do czapek Drużyn Bartoszowych (1912–1913), orzełka strzeleckiego zwanego kadrowym (1914), orzełki legionowe (1914–1916), odznaki patriotyczne wydane staraniem Naczelnego Komitetu Narodowego w Krakowie, medal poświęcony Tadeuszowi Rutowskiemu, obrońcy Lwowa, śpiewnik Jak to na wojence ładnie (1914–1919), pamiętnik Eryki Mitygi z czasów I wojny światowej oraz pocztówka przedstawiająca Józefa Piłsudskiego (ok. 1918). W drugiej gablocie ulokowano liczne odznaki pamiątkowe i wojskowe oraz medale upamiętniające działania wojenne i bitwy z lat 1914–1916, a także kolejne śpiewniki: Pieśni i piosenki Legionów Polskich. Dawne i współczesne na fortepian, 76 Pieśni. Pieśni Legionów Polskich 1914–1915 z melodyami, Boże Zbaw Polskę, a także ulotki, plakietę przedstawiającą Józefa Piłsudskiego (1915) i książkę o walkach żołnierza polskiego pod Gorlicami (1915). W kolejnej gablocie znajdują się: krzyż pamiątkowy wydany na okoliczność „krwawej niedzieli” w Karpatach (23–24 stycznia 1915) oraz, podobnie jak w poprzedniej, liczne odznaki pamiątkowe, wojskowe i medale upamiętniające działania wojenne i bitwy z lat 1914–1916, jak również medaliki i odznaki upamiętniające powstania narodowe czy uchwalenie Konstytucji 3 maja. Obok odznak znajdują się spinki z orzełkiem od munduru, fotografia przedstawiająca legionistę, książka Legiony w boju, ulotka-cegiełka Związku Strzeleckiego, kolejne śpiewniki, karta legitymacyjna pospolitego ruszenia (1917) oraz odznaczenia wojskowe armii austro-węgierskiej. U dołu gabloty ułożono dwie pocztówki poczty polowej – z żołnierzem austriackim, piszącym list w okopach podczas Bożego Narodzenia (1915) oraz rodziną cesarską – Karolem I wraz z żoną Zytą i synem Ottonem (1918).

W przejściu do sali trzeciej, w przedsionku, gości witają kolejne trzy afisze: z odezwą do Polaków, dotyczącą powstania państwa polskiego (1917), Ligi Kobiet Polskich z Lipnika, informujący o wieczorze z okazji imienin komendanta Piłsudskiego, z którego dochód przeznaczono na podarki świąteczne dla wojska polskiego (1917), oraz Ligi Kobiet Polskich w Białej, informujący o bezpłatnym biurze porad dla ludu (1917). We wnęce przedsionka zaprezentowano powiększoną reprodukcję fotografii I Brygady Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego na placu Wolności w Białej, w końcu lutego 1915 roku, pochodzącą z prywatnych zbiorów Jerzego Ganszera.

Sala trzecia

Tematyka legionowa prowadzi zwiedzających do trzeciej sali i eksponatów związanych z odzyskaniem niepodległości przez Polskę oraz przyłączeniem Bielska wraz ze Śląskiem Cieszyńskim do II Rzeczpospolitej. Po lewej stronie, na ścianie, prezentowane są kolejne niezwykle cenne i unikatowe afisze: teksty mów gubernatorów Beselera i Kuka podczas otwarcia Rady Stanu w Warszawie (1917), odezwę Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego (1917), kolejne plakaty Koła Ligi Kobiet NKN w Białej, zapraszające na wydarzenia związane z tematyką patriotyczną (1917), odezwy cesarza Karola Habsburga oraz gubernatorów: Szeptyckiego i von Beselera (1917, 1918), odezwy Rady Regencyjnej do narodu polskiego (1917), odezwę do Polaków, informującą o proteście przeciw „gwałtowi”, jakiego dokonano w traktacie brzeskim (1918). W tylnej części sali, we wnęce okiennej, znajdują się afisze informujące o przekazaniu władzy naczelnej Józefowi Piłsudskiemu przez Radę Regencyjną (1918) oraz rozkaz dzienny Józefa Piłsudskiego do żołnierzy polskich (1918). Na oknie powieszono zasłonę w barwach biało-czerwonych, z orłem Drużyn Bartoszowych w centralnej części, wzorowanym na orle z tronu w Kaplicy Zygmuntowskiej. Między afiszami wisi olejny portret Józefa Piłsudskiego na koniu, autorstwa Stanisława Praussa (1935).

Pod afiszami znajdują się gabloty. W pierwszej można zapoznać się z takimi świadectwami historii, jak: pisma, apele i odezwy z pliku pism Koła Ligi Kobiet Naczelnego Komitetu Narodowego w Białej (1915–1917), książka Oświęcimskie Niemieckie czy też Cieszyńskie Polskie (1917), liczne medale poświęcone Legionom Polskim, Józefowi Piłsudskiemu, proklamacji wolnej i niepodległej Polski, poległym legionistom Ślązakom, Tadeuszowi Kościuszce oraz inne dokumenty. Na uwagę zasługiwała karta pocztowa z fotografią tarczy legionów powiatu bialskiego (pomnika z ułanem i tarczą proj. Józefa Jury, odsłoniętego 4 czerwca 1916 roku w Białej, który został zburzony w lutym 1918 roku). Oprócz tego, broszura pt. „Mowa żałobna” ks. Rudolfa Tomanka z nabożeństwem za duszę śp. Henryka Sienkiewicza (1917). Druga gablota zawiera: pierścienie legionowe z lat 1914–1917, kolejne medale i odznaki poświęcone Radzie Regencyjnej (1917), Józefowi Hallerowi (1919), fotografie przedstawiające oddziały żołnierzy Legionów Polskich, dyplom „Za wojnę” nadany (wraz z odznaczeniem) Jerzemu Kossakowi (1917) oraz zbiór orzełków polskich na czapki z lat 1918–1920. Trzecia gablota, ustawiona na środku sali, symbolizuje upadek Austro-Węgier i znajdują się w niej ułożone na fladze tej monarchii: plakieta pamiątkowa, przedstawiająca cesarza Franciszka Józefa (1912), metalowy kartusz herbowy monarchii austro-węgierskiej (XIX/XX w.), karabinek Werndl-Holub (1873/77), wazon z łuski armatniej (1914), moździerz żeliwny z tłuczkiem z napisem (1914–1917), medal poświęcony poległym w okresie I wojny światowej oraz reprodukcja symbolicznej klepsydry z napisem Austrya–Wiedźma ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie. W ustawionej w rogu, po lewej, czwartej gablocie, dotyczącej wydarzeń roku 1918 w Białej i Lwowie, znalazły się ulotki, fotografia z manifestacji ludności polskiej na placu Wolności w Białej przeciw oderwaniu Chełmszczyzny i Polesia od Polski (1918) oraz rezolucja Koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych w Białej w sprawie zabójstwa ucznia gimnazjum lwowskiego Mariana Czerkasa (1918). Także publikacje książkowe, w których znajdują się opisy miast Bielska i Białej w okresie odradzania się Polski: Antoniego Mikulskiego Z pamiętnych dni. Garść wspomnień z przeżyć w listopadzie 1918 w Białej Małopolskiej (1929), Jerzego Szczurka Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego (1928), Klemensa Matusiaka Walki o ziemię cieszyńską w latach 1914–1920 (1930). Poza tym krzyże i odznaki wojskowe polskich żołnierzy (1918–1919).

Pod sufitem wiszą dwa sztandary: Związku Powstańców Śląskich Pułku Bielskiego (1921–1929) i Związku Ochotników Armii Polskiej Oddział Andrychów (1914–1921).

W tej samej Sali znajdują się również obrazy olejne, przedstawiające generała Franciszka Aleksandrowicza, autorstwa Czesława Kuryatto (1935) i Klemensa Matusiaka, autorstwa Franciszka Zitzmana (1922). Obok portretów – kolejna mapa z zaznaczeniem rozlokowania ludności polskiej, niemieckiej i czeskiej w księstwie cieszyńskim (1919). Pod obrazami, w piątej gablocie, ułożono eksponaty związane z przyłączeniem Bielska wraz ze Śląskiem Cieszyńskim do II Rzeczpospolitej: broszura „Wojna Światowa a Ślązacy” (1917), ulotka do ludu śląskiego, proklamacja przynależności Księstwa Cieszyńskiego do państwa polskiego ogłoszona przez Radę Narodową dla Księstwa Cieszyńskiego 30 października 1918 roku, czasopismo „Gwiazdka Cieszyńska” (1918), memoriał zawierający projekt administracji Śląska Cieszyńskiego (1919), wydawnictwa z reprodukcjami znaków pieniężnych, afiszy i innych druków ulotnych z epoki (1918), książka Śląsk Cieszyński z okresu międzywojennego z pieczęcią Rady Narodowej dla Księstwa Cieszyńskiego, odznaka Polskiej Macierzy Szkolnej (1919), odznaka „Za obronę Śląska” (1919) oraz inne odznaki i znaczki składkowe na rzecz Towarzystwa Szkoły Ludowej. Następnie „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego” (1919), krzyż legionowy (1922) i inne odznaki legionistów i obrońców kresów wschodnich (1918–1919), a także medale i broszury pamiątkowe. W kolejnej wnęce okiennej powieszono grafiki: portret Ignacego Paderewskiego (przed 1914) oraz drzeworyt przedstawiający Chrystusa Zmartwychwstałego, autorstwa Jana Wałacha. Natomiast na oknie, zasłonę z dużą reprodukcją drzeworytu Wałacha i wierszem:

Bóg do wstania użył cudu –
I my zróbmy cud – włościanie,
Cud ten będzie: jedność ludu
A z Chrystusem – Polska wstanie!

Za wnęką, na ścianie wiszą kolejne afisze: odezwa Dowództwa Okręgu Wojskowego w Wadowicach o oddawanie broni (1919), propagandowy plakat, przygotowujący do plebiscytu z napisem: Sie śniło Pepiczkowi że se bedzie tak rajtował po Ślązokach jak bedą wszyscy głosować za nim. Parcie jaki szwarny! Gębulka ciaciano choć kapeczka ufultano, bo sie mu mało wiela z kasrola kidze (1920), oraz wezwanie do obrony kraju skierowane przez Dowództwo Okręgu Wojskowego w Wadowicach (1919). Poniżej znajduje się ostatnia gablota, w której pokazaliśmy liczne druki i wydawnictwa związane z plebiscytem i autonomią na Śląsku, oraz Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, zawierający tekst traktatu wersalskiego (1920). Oprócz tego gablota zawiera odznaki i medale pamiątkowe poświęcone Ignacemu Paderewskiemu (1919), Konstytucji 3 maja, Wojciechowi Korfantemu, Józefowi Piłsudskiemu, a także wydawnictwo „Kalendarz Piasta” (1919), czasopismo „Kocynder” (1921), odznaczenia wojskowe „Polska Swemu Obrońcy 1918–1921” oraz książkę Żydzi Bojownicy o Niepodległość Polski (1939), w której zaznaczono biogramy Żydów z Bielska i Białej, biorących udział w wojnie o niepodległość Polski.

Muzealna niepodległościowa podróż kończy się przy mapkach przedstawiających obszar działań wojennych, pochodzących z książki Adama Przybylskiego Wojna Polska 1918–1921 oraz planszy zatytułowanej Bielski książę w bitwie o niepodległą – Roman Sułkowski (1918–1921), która przedstawia historię księcia Romana Sułkowskiego, młodszego syna Aleksandra Edwarda Sułkowskiego, VIII księcia bielskiego i austriackiej baronówny Marii Teresy Moser von Ebreichsdorf. Służył on w latach 1918–1922 w krakowskiej I Bojowej Eskadrze Lotniczej, przemianowanej na 5 Eskadrę Lotniczą (Wywiadowczą).

Na wystawie stałej eksponaty nawiązujące do tematyki odzyskania niepodległości przez Polskę zostały oznaczone biało-czerwonymi kotylionami.

Wykaz eksponatów z zasobów Muzeum Historycznego w Bielsku-Białej, które zostały zaprezentowane na wystawie Niepodległa. Od Czytelni Polskiej do Rzeczpospolitej Polskiej

AFISZE I PLAKATY

Afisz teatralny Towarzystwa Szkoły Ludowej w Białej z informacją o odłożeniu pierwszego przedstawienia Teatru Polskiego, 1918, MBB/H/115
Koło Ligi Kobiet Polskich NKN w Białej informuje o dwóch przedstawieniach Mam'zelle Nitouche w hotelu Pod Czarnym Orłem z dochodem przeznaczonym na sieroty po Legionistach, 1917, MBB/H/123
Koło Ligi Kobiet Polskich NKN w Białej informuje o przedstawieniu Wielki człowiek do małych interesów Polskiego Teatru Amatorskiego w hotelu Pod Czarnym Orłem z dochodem przeznaczonym na podarki świąteczne dla polskiego wojska, 1917, MBB/H/128
Koło Ligi Kobiet Polskich NKN w Białej informuje o spektaklu Królowa przedmieścia w hotelu Pod Czarnym Orłem na gwiazdkę dla legionistów, 10 grudnia1916, MBB/H/126
Koło Ligi Kobiet Polskich NKN w Białej informuje o wieczorze styczniowym w hotelu Pod Czarnym Orłem dla uczczenia 54. rocznicy powstania 1863, 1917, MBB/H/120
Koło Ligi Kobiet Polskich NKN w Białej zaprasza na koncert na cele rodzin, wdów i sierot legionistów, 16 października 1915, MBB/H/124
Koło Ligi Kobiet Polskich NKN w Białej zaprasza na uroczysty wieczór uczczenia 53. rocznicy powstania styczniowego, 16 luty 1916, MBB/H/122
Koło Ligi Kobiet Polskich NKN w Białej zapraszana uroczysty wieczorek, 19 marca 1917, MBB/H/116
Koło Ligi Kobiet Polskich w Białej informuje o bezpłatnym biurze porad dla ludu, 1917, MBB/H/117
Koło Ligi Kobiet Polskich w Białej informuje o przedstawieniu Lalka Polskiego Teatru Amatorskiego w hotelu Pod Czarnym Orłem z dochodem przeznaczonym na inwalidów legionistów i wojskowych, 1917, MBB/H/127
Koło Ligi Kobiet Polskich w Białej informuje o wieczorze artystycznym z okazji imienin Józefa Piłsudskiego w hotelu Pod Czarnym Orłem, 1917, MBB/H/125
Koło Ligi Kobiet Polskich z Lipnika informuje o wieczorze z okazji imienin Józefa Piłsudskiego z dochodem przeznaczonym na podarki świąteczne dla polskiego wojska, 26 V 1917, MBB/H/129
Komitet Polski informuje o manifestacji na cześć ogłoszenia państwa polskiego, 26 listopada 1916, MBB/H/131
Odezwa do ludności generalnych gubernatorstw lubelskiego i warszawskiego, 1916, MBB/H/19
Odezwa do mieszkańców lubelskiego Generalnego Gubernatorstwa, 5 listopada 1916, MBB/H/14
Odezwa do Polaków, dotycząca powstania państwa polskiego, marzec 1917, MBB/H/118
Odezwa do Polaków informująca o proteście przeciw gwałtowi, jakiego dokonano w traktacie brzeskim, 1918, MBB/H/114
Odezwa Dowództwa Okręgu Wojskowego w Wadowicach o obronę kraju, 1919, MBB/H/13
Odezwa Dowództwa Okręgu Wojskowego w Wadowicach o oddawaniu broni, 1919, MBB/H/12
Odezwa generała piechoty Antoniego Lipościaka do ludności lubelskiego Generalnego Gubernatorstwa, 1918, MBB/H/16
Odezwa księcia Mikołaja Mikołajewicza do Polaków, 14 sierpnia 1914, MBB/H/5332
Odezwa Rady Regencyjnej do Narodu Polskiego, 1917, MBB/H/8
Odezwa Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego, 1917, MBB/H/11
Odezwy Karola Habsburga i Generalnych Gubernatorów: Szeptyckiego i von Beselera, 1917, MBB/H/15
Ogłoszenie informujące o przekazaniu władzy naczelnej Józefowi Piłsudskiemu przez Radę Regencyjną, 11 listopada 1918, MBB/H/9
Plakat propagandowy „Sie śniło Pepiczkowi”, ok. 1920, MBB/H/404
Rozkaz dzienny Józefa Piłsudskiego do żołnierzy polskich, 1918, MBB/H/10
Rozporządzenie c.k. generał-gubernatora wojskowego o Tymczasowej Radzie Stanu Królestwa Polskiego, 6 grudnia 1916, MBB/H/18
Teksty przemówień gubernatorów Beselera i Kuka na otwarciu Rady Stanu na Zamku Królewskim w Warszawie, 1917, MBB/H/17
Towarzystwa polskie w Białej i urzędnicy Polacy informują o uroczystym nabożeństwie z okazji ogłoszenia Królestwa Polskiego, 5 XI 1916, MBB/H/133
Towarzystwo „Sokół” i Koło Ligi Kobiet NKN w Białej zaprasza na wycieczkę do parku w Bystrej, 1 VIII 1915, MBB/H/134
Zebranie ludowe dla uczczenia drugiej rocznicy „wkroczenia Strzelców do Królestwa” i zawiązania Legionów – w parku klimatycznym w Bystrej z dochodem przeznaczonym dla inwalidów, 13 sierpnia 1916, MBB/H/130

BROSZURY

„Autonomja Śląska”, 1920, MBB/Biblioteka/2039
„Biała 1914–1919. Jednodniówka uczczenia wymarszu młodzieży bialskiej do walki o wolność ojczyzny”, MBB/H/3332, MBB/H/5330, RMP/H/208
„Kaplica Opatrzności Boskiej w Koniakowie”, Cieszyn 1913, MBB/H/5313
„Legiony Polskie”, MBB/H/4974
„Mowa żałobna” ks. Rudolfa Tomanka z nabożeństwa za duszę śp. Henryka Sienkiewicza, Cieszyn 1917, MBB/H/5316
„Sprawozdanie z działalności Spółki ochrony i pomocy narodowej w Bielsku oraz Spółki ochrony i pomocy narodowej, stow. z ogr. por. w Białej, towarzystw dla utrzymania w Bielsku za czas od 1 grudnia 1911 r. do 30 czerwca 1913 r.”, MBB/H/3329
„Wojna Światowa a Ślązacy”, Biblioteczka Związku Ludowego, tomik II, Frysztat 1917, MBB/H/5320
„Pamiątki wojenne. Zeszyt I (Monety drobne), Zeszyt II (Afisze), Rok 1918 (Monety Królestwa)”, 1918, MBB/H/4257, 4258, 4259

CZASOPISMA

„Cepy”, nr 2, 22 marca 1914, MBB/H/143
„Gwiazdka Cieszyńska. Pismo poświęcone nauce, przemysłowi, zabawie i wiadomościom politycznym”, nr 16, 1882, MBB/H/2225
„Gwiazdka Cieszyńska. Pismo poświęcone nauce, przemysłowi, zabawie i wiadomościom politycznym”, spis treści za rok 1903, MBB/H/5065
„Gwiazdka Cieszyńska. Pismo poświęcone wiadomościom politycznym, nauce, przemysłowi i zabawie”, nr 83, 15 października 1918, MBB/H/3308
„Kocynder” – oprawione w formie jednej księgi. Od nr 1 z dn. 10 czerwca 1920 do nr 27, 27 marca 1921, MBB/H/1600
„Latarnia. Organ Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej”, nr 5, lipiec 1904, MBB/H/406
„Niewiasta”– dodatek do „Wieńca-Pszczółki”, do nr 15, 9 kwietnia 1911, MBB/H/4994
„OSA. Ilustrowane pismo humorystyczno-satyryczne”, nr 19, 1 października 1905, MBB/H/5089
„Poradnik Wieśniaczy”, dodatek do nr 5 „Ślązaka”, nr 3, 4 lutego 1911, MBB/H/5073
„Przegląd Polityczny”, nr 6, 29 października 1917, MBB/H/3322
„Przyjaciel Dziatek”, nr 10, 20 maja 1906, MBB/H/5154
„Przyjaciel Ludu. Pismo ewangelickie”, nr 16, 18 sierpnia 1901, MBB/H/5099
„Skaut. Pismo Młodzieży Polskiej”, nr 7, 1 listopada 1913, MBB/H/5022
„Społem”, nr 15 ze stycznia 1913, MBB/H/4823
„W obronie prawdy. Organ miesięczny Związku św. Bonifacego”, nr 12, grudzień 1910, MBB/H/6649
„Wiadomości Polskie”, nr 5, 23 grudnia 1914, MBB/H/3311
„Wieniec-Pszczółka”, pismo Polskiej Chrześcijańskiej Demokracji, nr 15, 9 kwietnia 1911, MBB/H/3304
Dziennik Urzędowy Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, Cieszyn, nr 1, 17 stycznia 1919, MBB/H/2590
Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej – „Traktat Wersalski”, MBB/H/2143

DOKUMENTY

Apel „Obywatelki Polki” z pliku pism Koła Ligi Kobiet Polskich NKN w Białej, ok. 1915, MBB/H/135 (2)
Dyplom „Za wojnę” nadany (wraz z odznaczeniem) Jerzemu Kossakowi, 25 stycznia 1917, MBB/H/2698
List i odezwa Komitetu Zjednoczonych Stowarzyszeń w Białej „Polskie dziecko do polskiej szkoły”, 22 lutego 1918, MBB/H/138
Odezwa z 16 listopada 1916 – zamanifestowanie utworzenia państwa polskiego w pochodzie 26 listopada w Białej, MBB/H/132
Pismo Koła Ligi Kobiet Polskich NKN w Białej z 1915, informujące o składzie Wydziału Koła, MBB/H/135 (1)
Pismo potwierdzające odbiór karabinów i bagnetów, ok. 1918, MBB/H/6307
Karta legitymacyjna pospolitego ruszenia, 1917, MBB/H/6498

DRUKI ULOTNE

Cegiełka „Kolumna Legionów NKN”, 1915, MBB/H/6495
Karty do głosowania w Plebiscycie na Śląsku w dniu 21 marca1921 roku, MBB/H/107
Memoriał zawierający projekt administracji Śląska Cieszyńskiego „Do Świetnej Międzynarodowej Komisji Plebiscytowej w Cieszynie”, 4 grudnia 1919, MBB/H/2589
Ulotka rezolucja Koła Towarzystwa Nauczycieli Szkół Wyższych w Białej w sprawie zabójstwa ucznia gimnazjum lwowskiego Mariana Czerkasa, 10 II 1918, MBB/H/136
Ulotka „Do Duchowieństwa – Polska manifestacja w dniu 18 lutego 1918”, MBB/H/139
Ulotka „Ludu Śląski!” proklamacja przynależności Księstwa Cieszyńskiego do Państwa Polskiego, ogłoszona przez Radę Narodową dla Księstwa Cieszyńskiego, 30 października 1918, MBB/H/7015
Ulotka „Polacy – Polska manifestacja w dniu 18 lutego 1918”, MBB/H/139
Ulotka cegiełka „6 VIII 1916”, MBB/H/3638
Ulotka cegiełka „Cześć Bojownikom Niepodległości 1918–1933. Obrońcom Lwowa”, MBB/H/3635
Ulotka cegiełka „JP. Virtuti Militari”, MBB/H/3641
Ulotka cegiełka z okresu plebiscytu i powstań śląskich – „Nie damy Śląska”, MBB/H/188
Ulotki cegiełki Polskiej Macierzy Szkolnej, lata 20. XX w., MBB/H/6660/1-2
Zaproszenie na „Wielki Bal Polski” zorganizowany przez Koło Macierzy Szkolnej w Boguminie-Dworcu z Kołem w Skrzeczoniu w sali p. Józefa Zankra w Skrzeczoniu 17 lutego 1912, MBB/H/6206
Zaproszenie na Bal Polski urządzany przez koło Macierzy szkolnej w Boguminie dworcu w sali p. Józefa Zankra 1 lutego 1914, MBB/H/6207
Zaproszenie na Bal Polski zorganizowany przez Czytelnię Ludową w sali Domu Narodowego w Cieszynie 2 lutego 1907, MBB/H/6203
Zaproszenie na Bal zorganizowany przez Koło Macierzy Szkolnej w Boguminie Dworcu w sali Józefa Zankra 17 stycznia 1909, MBB/H/6204
Zaproszenie na Bal zorganizowany przez Koło Macierzy Szkolnej w Skrzeczoniu w sali M. Lembergera 7 lutego 1910, MBB/H/6205

FOTOGRAFIE

Chłopiec i mężczyzna w strojach krakowskich trzymających polskie godło, Bielsko 1902, MBB/H/7788
Członkowie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” nad wodospadem, I ćw. XX w., MBB/H/7826
Grupa aktorek amatorek Sceny Polskiej w Białej, I ćw. XX w., MBB/H/363
Hallerczycy, 1918/1919, MBB/H/5877
Krzyż upamiętniający miejsce śmierci majora W.P. Cezarego Hallera podczas najazdu czeskiego 26 stycznia 1919, l. 30. XX w., MBB/H/6993
Legionista w lesie, w tle wybuch pocisku, fot. A. Dulęba, 1914–1918, MBB/H-FJ/2240
Manifestacja ludności polskiej na pl. Wolności w Białej przeciw oderwaniu Chełmszczyzny i Polesia od Polski, 1918, MBB/H/576
Mężczyzna w mundurze Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, I ćw. XX w., MBB/H/7824
Oddział Kompanii Karabinów Maszynowych 6 pp Legionów Polskich w Dęblinie, marzec 1917, MBB/H/2744
Oddział żołnierzy 6 pp Legionów Polskich w Nałęczowie, 1917, MBB/H/2745
Pluton Hallerczyków, 1918, MBB/H/5878
Popiersie mężczyzny w mundurze Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, XIX/XX w., MBB/H/3694
Sala szpitala miejskiego w Bielsku – chirurgia, przed 1914, MBB/H/357
Wycieczka piesza z Rudawy do Czernej podczas poświęcenia sztandaru sokolego z Bytomia dnia 25 września 1910, MBB/H/4982
Wydział Ligi Kobiet N.K.N. w Białej, 1916, MBB/H/150
Wymarsz ochotników bialskich do legionów pod komendą Henryka Boryczki (tzw. pierwsze powołanie), 26 sierpnia 1914, MBB/H/149 [na wystawie w postaci dużej reprodukcji]
Żołnierze armii Austro-Węgier z okresu I wojny światowej, MBB/H/6484/1-72, MBB/H/5710/1-33, MBB/H/5770/2, 8

GUZIKI I SPINKI

Guzik od munduru „Sokoła” z okresu międzywojennego, MBB/H/3860
Spinki od munduru z orzełkiem, I ćw. XX w., MBB/H/4159 i, MBB/H/4160

KSIĄŻKI

Bertold Merwin, Legiony w boju, tom I i II, Kraków 1915, MBB/Biblioteka/10448
Feliks Koneczny, Oświęcimskie Niemieckie czy też Cieszyńskie Polskie, Kraków 1917, MBB/H/2403
Franciszek Ksawery Latinik, Żołnierz polski pod Gorlicami 1915, Przemyśl 1923, MBB/Biblioteka/4431
Helena Hempel, Wspomnienia z życia śp. ks. Stanisława Stojałowskiego, Kraków 1921, MBB/H/2384
Jerzy Szczurek, Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego, Cieszyn 1928, MBB/Biblioteka/2034
Józef Rączkowski, Kalendarz „Piasta” na rok pański 1919, Kraków 1918, MBB/Biblioteka/2749
Juliusz Kaden-Bandrowski, Bitwa pod Konarami, Kraków 1915, MBB/Biblioteka/10446
Klemens Matusiak, Walki o ziemię cieszyńską, Cieszyn 1930, MBB/Biblioteka/1148

MAPY

Polska w granicach przedrozbiorowych w 1770 r. oraz w innych ważniejszych okresach historycznych, lata 20. XX w., MBB/H/3626
Rosyjska mapa wschodnich linii frontu I wojny światowej, 1916, MBB/H/194
Rozsiedlenie ludności polskiej w Księstwie Cieszyńskim w 1910 roku, 1919, MBB/H/3
Rozsiedlenie ludności polskiej w Księstwie Cieszyńskim, 1919, MBB/H/6298

MEDALE

Bitwa pod Limanową, Tarnowem, Gorlicami, 1914–1915, proj. F.R. Mazur, MBB/H/1328
Ignacy Daszyński 1866–1936. 70. rocznica Odzyskania Niepodległości Polski. Niech żyje Rząd Robotniczy i Włościański 7 XI 1918, 1988, MBB/H/4113
Intromisyo Rady Regencyjnej w Warszawie 28 paźdz. Roku 1917. Józef Ostrowski, Arcybiskup Aleksander Kakowski, Książę Zdz. Lubomirski, proj. J. Raszka, MBB/H/1767
Izabeli austriackiej Legioniści Polscy 1914–1916, proj. K. Chodziński, MBB/H/1773
Jenerał Józef Haller. Wojsko Polskie we Francyi, 1919, proj. A. Madeyski, MBB/H/1782
Józef Piłsudski. Brygadyer Legionów Polskich 1914–15–1916, proj. J. Raszka, MBB/H/708
Józef Piłsudski. Na pamiątkę zwołania Sejmu Ustawodawczego 9 II 1919, proj. Cz. Makowski, MBB/H/2348
Józef Piłsudski. Twórca Legionów 1917, proj. K. Laszczka, MBB/H/1783
Kruszwica – Złącz Nas, o Panie, węzłem nierozerwalnym! Daj Nam jedno ciało, jedno serce, jeden duch. 1914–1917, proj. W. Wiśniewski, MBB/H/1792
Legionistom Ślązakom Poległym za Ojczyznę 1916, proj. J. Raszka, MBB/H/1766
Legiony Polskie 1914–1915–1916, proj. J. Wysocki, MBB/H/1769, MBB/H/3427
Na pamiątkę Wiekopomnej Uchwały Konstytucji 3 go Maja 1791 r. Warszawa 1916 Roku, proj. St. Witkowski, MBB/H/3602
Poległym na Polu Chwały 16 VIII – 1914–1915, proj. S. Lewandowski, MBB/H/1795
Poległym na polu chwały 1916, proj. S. Lewandowski, MBB/H/652
Poległym w okresie I wojny światowej, proj. K. Goetz, I poł. XX w., MBB/H/1333
Proklamacja Wolnej i Niepodległej Polski 5 XI 1916 w obozie Leg. Pol., proj. J. Raszka, MBB/H/199, MBB/H/1771
Tadeusz Kościuszko 1746–1817. On zerwał kajdany w których jęczał naród – Tow. Num. Krak. 15 X 1917, proj. J. Wysocki, MBB/H/1768
Tadeusz Kościuszko 1817–1917. Pierwszy krok do zwycięstwa poznać się na własnej sile, proj. K. Laszczka, MBB/H/1784, MBB/H/3670
Tadeuszowi Rutowskiemu 3 IX 1914 – 22 VI 1915 Obrońcy i Opiekunowi Lwowa NKN, proj. J. Raszka, MBB/H/1772
Ułanom Polsk. Za Obronę Stanisławowa 23 VII 1917, proj. S. Popławski, MBB/H/1770
Varsovia Salus Rei Publicae Suprema Lex Esto 9 II 1919, proj. J. Raszka, MBB/H/2393
W dziesiąta rocznicę odrodzenia Polski. Poznań 1929 rok. Powszechna Wystawa Krajowa, proj. S. Rufin Koźbielewski, MBB/H/1329
W półwiekową rocznicę Powstania Styczniowego 1863–1913 Kraków, proj. W. Jastrzębowski, MBB/H/198
Wojciech Korfanty 1873–1939. Zasłużeni Ślązacy, 1983, MBB/H/2504
Wskrzesiciel Wojska Polskiego. Ku czci Komendanta Józefa Piłsudskiego III Baon 1 P.P. 1917, proj. Henryk Hertz-Barwiński, MBB/H/1785

OBRAZY I GRAFIKI

Autor nieznany, Polska w kajdanach, oleodruk, I ćw. XX w., MBB/H/5554
Autor nieznany, Portret Ignacego Paderewskiego, heliograwiura, Kraków, przed 1914, MBB/S/1315
Czesław Kuryatto, Portret generała Franciszka Aleksandrowicza, olej na płótnie, Śląsk Cieszyński 1935, MBB/S/1155
Franciszek Zitzman Na tułaczkę, olej na płótnie, Bielsko, 1932, MBB/S/2741
Franciszek Zitzman, Portret Jana Zamorskiego w stroju Sokoła, olej na płótnie, Bielsko, początek XX w., MBB/S/1887
Franciszek Zitzman, Portret Klemensa Matusiaka z Cieszyna, olej na płótnie, Bielsko 1922, MBB/S/4993
Franciszek Zitzman, Portret księdza Stanisława Stojałowskiego (1845–1911), olej na płótnie, Bielsko, 1931, MBB/S/1886
Franz Wacik, Starość [Das Alter], litografia barwna, Wiedeń 1919, MBB/S/474
Hans Trudel, Wojna, drzeworyt, Wiedeń 1915, MBB/S/432
Jakub Glasner, Csikszereda – wypalone chaty, akwarela, Csikszereda 1916, MBB/S/1070
Jan Wałach, Chrystus Zmartwychwstały, drzeworyt, Istebna XX w., MBB/S/2906
Ludwig Hesshaimer, Exlibris Kapitana Ludwiga Hesshaimera (własny), Akwaforta, Wiedeń 1910–1913, MBB/S/579/9
Stanisław Prauss, Portret Józefa Piłsudskiego na koniu, olej na płótnie, Kielce 1935, MBB/S/5002

ODZNACZENIA

Krzyż Czerwonego Krzyża II klasy z wieńcem laurowym, Austro-Węgry, 1914–1918, MBB/H/1682
Krzyż Czerwonego Krzyża II klasy, Austro-Węgry, 1914–1918, MBB/H/1681
Krzyż Legionowy „JP / LP 1914–1918”, 1922, MBB/H/3655
Krzyż Obrony Lwowa „1.ODC 1–22 Listop. 1918”, MBB/H/1923
Krzyż Ochotniczy Armii Ochotniczej (odmiana dla artylerzystów) „XI XII 18 / I 1919 / Lwów / Śląsk”, MBB/H/2033
Krzyż Żelazny, Fryderyk Wilhelm III, 1813–1914, MBB/H/1346
Medal „Polska Swemu Obrońcy 1918–1921”, MBB/H/2031, MBB/H/3863
Medal brązowy „Za męstwo i odwagę” Franciszka Józefa, Austro-Węgry, 1915, MBB/H/3018
Medal brązowy Karola I „Za odwagę”, Austro-Węgry, 1917, MBB/H/3021
Medal Franciszka Józefa „Signum Laudis”, Austro-Węgry, 1914–1916, MBB/H/3762
Medal Karola I „Signum Laudis”, Austro-Węgry, 1918, MBB/H/3768

ODZNAKI

„16 sierpnia 1914–1915”, MBB/H/2315
„1816–1916 / W stuletnią rocznicę Ustawy Cechowej”, MBB/H/3573
„1863–1916 / 22–I”, MBB/H/3565
„1863–1916 Ziemia Kielecka 22 I”, MBB/H/3564
„29 Listopada 1830–1915”, MBB/H/3561
„3 Maj 1791 Skarb i Wojsko 1915”, MBB/H/3566
„3 Maj TSL”, 1916, MBB/H/3817
„6 VIII 1914 / Za Polskę 1915”, MBB/H/3562, MBB/H/2314
„8 V Racławice 1794–1916”, MBB/H/3571
„Dar Narodowy 3-go Maja”, okres międzywojenny, MBB/H/3569-3570
„Dla Ciebie Polsko”, I ćw. XX w., MBB/H/4161
„Dow. W.P. Wsch. 1918–1919”, MBB/H/2012
„Dzień Szkoły Polskiej Kielce / 1905–1916”, MBB/H/3574
„Gen. Józef Haller 1919”, MBB/H/3819
„Huszt – Rarańcza” dla upamiętnienia internowanych żołnierzy, którzy odmówili złożenia przysięgi na wierność zaborcy, 1918, MBB/H/3651
„Ignacy Paderewski”, 1919, MBB/H/2411
„Józef Haller 1919”, MBB/H/2410
„Konstytucja 3 V 1791–1916”, MBB/H/3568
„Miecze Hallerowskie”, wersja z napisem „Ameryka”, okres międzywojenny, MBB/H/2458
„Niepodległa, Zjednoczona i Wolna”, 1918, MBB/H/2016
„Obrońcom Kresów Wschodnich 1918–1919”, MBB/H/4752
„Orzeł – Sądy Królewsko Polskie”, 1917, MBB/H/1912-1913
„Pamięci Stracenia Członków Rządu Narodowego 1864 5/8 1916”, MBB/H/1924
„PMS 1919” (Polskiej Macierzy Szkolnej), 1919, MBB/H/3576
„Pułkownik Zygmunt Zieliński. K. Chodziński 1916”, MBB/H/1926
„Rocznica zbrojnych czynów Narodu Polskiego 1816–1831–1862–1869–1915”, MBB/H/3560
„TSL Trzeci Maja”, 1916, MBB/H/3567
„W rocznicę szarży pod Rokitną 13 VI 1915 / Prawym Rycerzom 13 VI 1916”, MBB/H/3572
„W setną rocznicę zgonu 1917” (Tadeusza Kościuszki), MBB/H/3578, MBB/H/3575
„Za obronę Śląska – 1919”, MBB/H/720
II Brygada Legionów Polskich, MBB/H/2023
Konstytucja 3 Maja – „1791, 1914, 1916. 3 V”, MBB/H/1914
Krzyż pamiątkowy „Krwawej niedzieli w Karpatach, 23–24.01.1915”, MBB/H/1911
Krzyż pamiątkowy wyd. przez Komitet Budowy Pomnika Poległych Legionistów pod Krzywopłotami, 19 XI 1914–19 XI 1916, MBB/H/2416
Odznaka pamiątkowa Legionów Polskich, ok. 1916, MBB/H/2763
Odznaki patriotyczne wyd. staraniem NKN w Krakowie w okresie I wojny światowej, MBB/H/3744, 3557, 3556, 1925, 3648, 1917, 1918, 2021, 275, 1919, 3563, 3559
Osobom dającym składkę na budowę Pomników Cmentarzy dla poległych żołnierzy w I wojnie światowej (Limanowa itp.), I ćw. XX w., MBB/H/1628
Przepustka do miasta Krakowa z 1915, MBB/H/3558
Walki Grupy Śląsk pod Lwowem w 1918, MBB/H/3533
Wisior pamiątkowy „1913–1916” z trójpolowym herbem Rzeczypospolitej przedstawiającym Orła Białego złączonego z Pogonią Litewską i św. Michałem Archaniołem – herbem Rusi, 1916, MBB/H/3816
Znaczek składkowy „2 Hal. na rzecz Towarzystwa Szkoły Ludowej”, I ćw. XX w., MBB/H/512

ORZEŁKI DO CZAPEK

Orzełek (bączek) do czapek Drużyn Bartoszowych 1912–1913, MBB/H/1915
Orzełek legionowy (1915–1916), MBB/H/22 (3)
Orzełek oficerski armii gen. J. Hallera, 1918, MBB/H/22 (5)
Orzełek strzelecki zwany kadrowym 1914, MBB/H/22 (1)
Orzełki legionowe 1914–1916, MBB/H/22 (4, 6–8, 11, 13-15, 21)
Orzełki polskie na czapkę z lat 1918–1920, MBB/H/22

PIERŚCIENIE

Pierścienie legionowe z lat 1914–1917, MBB/H/1928, 4154, 4155, 4276, 3650, 3649

PLAKIETY

„Cesarz Franciszek Józef”, 1912, MBB/S/4238
„Józef Piłsudski”, proj. K. Chodziński, 1915, MBB/H/896
„Marszałek Józef Piłsudski”, sygn. W. Sieroszewski, J. Aumiller, lata 20. XX w., MBB/H/1327
„Przerwanie frontu pod Gorlicami 2 V 1915”, proj. J. Wałach, MBB/H/835
„Rokitna 13–VI–1915”, MBB/H/3669
Paweł Terek, Plakieta przedstawiająca Tadeusza Kościuszko, odlew, polichromia, Bielsko początek XX w., MBB/S/1389
Paweł Terek, Plakieta przedstawiająca Józefa Poniatowskiego, odlew, polichromia, Bielsko początek XX w., MBB/H/1390

POCZTÓWKI

Boże Narodzenie w szpitalu w Białej w 1915, MBB/H/6965/1
C.K. Szpital Rezerwowy nr 2 w Bielsku na Hulance, ok. 1915, MBB/H/7503
Józef Piłsudski, ok. 1918, MBB/H/5825, MBB/H/4426
Karta pocztowa pn. „Karta polowa Legionów Polskich” z pieczątkami m.in. Delegata Departamentu Wojskowego NKN w Białej, 1916, MBB/H/140
Karta pocztowa z fotografią Tarczy Legionów Powiatu Bialskiego (pomnika z ułanem i tarczą proj. Józefa Jury odsłoniętego 4 czerwca1916), MBB/H/140
Karta poczty polowej przedstawiająca żołnierza austriackiego piszącego list w okopach podczas Bożego Narodzenia 1915, MBB/H/7441
Karty korespondencyjne z motywami z Powstania Styczniowego, 1913, MBB/H/5823/1-24
Katechizm polskiego dziecka, 1904, MBB/H/5063
Pocztówki patriotyczne, MBB/H/4421, 6630, 5822/1-2, 4424, 4423, 4422
Pocztówka patriotyczna „1863–1913”, „Motyw z listów używanych w czasie żałoby narodowej w r. 1961.”, MBB/H/5819/1
Pocztówka patriotyczna „1863–1913”, „Motyw z medalika, na pamiątkę krwawych dni w Warszawie w r. 1861.”, MBB/H/5819/2-4
Pocztówka patriotyczna „1863–1913”, „Motyw z pierścienia, noszonego w czasie powstania 1863/4.”, MBB/H/5819/5
Pocztówka patriotyczna czarno-biała „Niech żyje Polska” przedstawiająca salutującego członka „Sokoła” przy tarczy „Czołem”, ok. 1910, MBB/H/4425
Pocztówka patriotyczna przedstawiająca konflikt Polaków z Niemcami: „Biała-Bielsko”, autor: A. Łącki, początek XX w., MBB/H/6477
Rodzina cesarska – Karol I z żoną Zytą i synem Ottonem, ok. 1918, MBB/H/7438
Szpital przy ul. Wyspiańskiego w Bielsku, ok. 1916, MBB/H/4532
Szpital Rezerwowy nr 2 w Bielsku na Hulance od ul. Cieszyńskiej, ok. 1915, MBB/H/7562
Szpital w Białej przy ul. Wyzwolenia, ok. 1915, MBB/H/606
Szpital w Bielsku, przy ul. Wyspiańskiego ok. 1910, MBB/H/590
Zabudowa przy ul. Partyzantów w Bielsku z Domem Polskim w środku, MBB/H/602

RĘKOPISY

Pamiętnik Eryki Mitygi z I wojny światowej, około 1914–1918, MBB/H/3430

RYNGRAF

Ryngraf „Legiony Polskie 1914”, odlew grawerowany, I poł. XX w., MBB/H/1616

SZTANDARY

Sztandar Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” z Białej, 1911, MBB/H/5901
Sztandar Związku Ochotników Armii Polskiej – Oddział Andrychów 1914–1921, MBB/H/5552
Sztandar Związku Powstańców Śląskich. Pułk Bielski 1921–1929, MBB/H/207
Zwieńczenie sztandaru Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” – niekompletne (brak nasady mocującej na drzewce), lata 20. XX w., MBB/H/7586

ŚPIEWNIKI I NUTY

Gott schütze Polen. Vivat Polonia!, nuty i teksty, XIX w. MBB/H/527
Marsz Legionów. Muzyka do słów J. Jejdego, ułożył na fortepian i śpiew Szczerbiec, Kraków 1916, MBB/H/530
Bolesław Wallek-Walewski oprac., Pieśni i piosenki Legionów Polskich. Dawne i współczesne na fortepian, Kraków ok. 1915, MBB/H/534
Franciszek Barański oprac., Jak to na wojence ładnie. Pieśni żołnierskie i legionowe 1914–1919, Lwów – Warszawa – Nowy Jork 1920, MBB/H/529
Śpiewnik pieśni polskich Boże zbaw Polskę, XIX/XX w., MBB/H/528
Zbyszko W. Mroczek oprac., Pieśni Legionów Polskich 1914–1915 z melodyami. Zeszyt 1. 76 Pieśni, Kraków 1919, MBB/H/2296

INNE

Karabinek Werndl-Holub wz.1873/77 – austro-węgierski karabin jednostrzałowy, modyfikacja skonstruowanego przez Josefa Werndla karabinu wz.1867, XIX/XX w., MBB/H/3474
Metalowy kartusz herbowy monarchii austro-węgierskiej, XIX/XX w., MBB/H/3488
Patriotyczny moździerz żeliwny z tłuczkiem – „1914–1917”. Moździerze te dawano w zamian za mosiądz oddawany na potrzeby wojska, MBB/H/4782
Przycisk do papieru z okresu „Żałoby Narodowej”, szkło szlifowane, po 1863, MBB/H/3410
Wazon z łuski armatniej, 1914, MBB/H/2477