Soter Jaxa-Małachowski – Łodzie

Rozlokowane u stóp Beskidów Bielsko-Biała leży daleko od morza, ale w zbiorach naszego Muzeum znajduje się kilka prac o tematyce marynistycznej. Jedną z piękniejszych jest kompozycja Łodzie autorstwa Sotera Jaxy-Małachowskiego (1867–1952). Jest to dużych rozmiarów (145 x 170 cm) obraz wykonany farbami olejnymi na płótnie w 1902 roku. Ten niezwykle oszczędny w kompozycji nokturn przedstawia płaski, piaszczysty brzeg, na który wyciągnięte są proste drewniane łodzie. Woda skrzy się w blasku księżyca, który swoją poświatą rozjaśnia ciemne niebo. Obraz malowany jest trudną, pracochłonną i rzadko spotykaną w twórczości artysty metodą, polegająca na nakładaniu farb drobnymi kreseczkami.

Przedstawiony pejzaż jest zapewne reminiscencją wspomnień i szkiców znad Morza Czarnego. Artysta urodził się bowiem w Wolanowie pod Odessą. Po nauce w Odeskiej Szkole Rysunku, w 1892 roku przeniósł się do Krakowa na dalsze kształcenie w Szkole Sztuk Pięknych. Po kolejnych dwóch latach udał się na studia do Monachium. Tematyka marynistyczna będzie motywem przewodnim jego twórczości przez całe życie. Do wątków czarnomorskich, w których się specjalizował, doszły impresje śródziemnomorskie. W dwudziestoleciu międzywojennym stał się piewcą plaż Bałtyku, nad którym chętnie wypoczywał, odwiedzając popularne kurorty m.in.: Gdańsk, Gdynię, Sopot, Hel. Na stałe mieszkał i pracował w Krakowie.

Pierwszy raz obraz pokazany został w 1902 roku na dorocznym Salonie Stowarzyszenia Artystów Polskich w Krakowie w tamtejszej siedzibie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych. W następnym roku eksponowany był na Salonie Okrężnym Artystów Polskich we Lwowie. Przez blisko siedemdziesiąt lat pozostawał w zbiorach prywatnych, by – drogą zakupu – w 1972 roku trafić do bielsko-bialskich zbiorów muzealnych. Niestety, stan zachowania – m.in. liczne zabrudzenia, wadliwe wcześniejsze reparacje, pofałdowanie płótna – dyskwalifikowały obiekt w typowaniu go do różnych wystaw. Teraz obraz odzyskał swój dawny blask. A stało się to dzięki współpracy międzymuzealnej.

W minionym roku Muzeum Historyczne Miasta Krakowa zorganizowało wystawę: Soter Jaxa-Małachowski. W 150-lecie urodzin artysty. Kuratorkom ekspozycji bardzo zależało na pokazaniu naszego obrazu. To właśnie w tamtejszym muzeum, zespół pod kierownictwem pana Wiesława Fronczyka, dokonał niezwykłej metamorfozy płótna. Obraz stał się nie tylko mocnym punktem wystawy, ale i ozdobą kolekcji malarstwa polskiego w Muzeum Historycznym w Bielsku-Białej.

Współpraca wzbogaca! Bardzo za nią dziękujemy i życzymy wszystkim muzealnikom takich zawodowych kontaktów.

Oprac. K. Kawczak